17 September 2021

(English below)

Het is al weer een tijd geleden dat ik in uw midden was en dat hing voor een deel samen met mijn bewuste terughoudendheid op politiek terrein. Toch heb ik direct ja gezegd toen uw voorzitter Jaap Smit mij vroeg hier vandaag te spreken. Dat heeft twee oorzaken. In de eerste plaats zeg je geen nee tegen een verzoek van Jaap Smit. In de tweede plaats – en dan hebben we het over de inhoud – sprak het thema van dit Prinsjesdag Ontbijt mij zeer aan. ‘Terug naar het Nieuwe’. We worden dagelijks geconfronteerd met de gevolgen van de pandemie, welke lessen hebben we geleerd, wat is nieuw, wat moet anders en wat is het verband met de nog veel grotere vraagstukken die achter Corona schuil gaan? Het thema is daarmee benoemd – Terug naar het Nieuwe -, ik werk dat uit dat uit in drie punten en over de toepassing kunnen we nader spreken. U merkt, het kost mij geen enkele moeite terug te keren naar het stramien van de klassieke Gereformeerde preek.

De drie punten die ik vandaag wil maken, zijn: 1. Denk in samenhang en integraal en kies steeds voor architectonische maatschappijkritiek, 2. Zorg altijd voor morele reflectie en sta open voor dialoog en 3. Zet geloofwaardige, concrete en meetbare stappen. Bij dit laatste punt komt ook de toekomst van de markteconomie aan de orde. De vakantieperiode zit er weer op en misschien heeft u zich, net als ik, laten inspireren door meerdere boeken.

1.
Dat brengt ons bij punt 1. Wie mij vaker heeft gehoord, kan het niet zijn ontgaan dat ik regelmatig verwijs naar het boek Why Nations Fail van de Amerikaanse hoogleraren Acemoglu en Robinson. Een prachtig boek over 3000 jaar wereldgeschiedenis met als centrale vraag: wanneer zijn landen succesvol en wanneer niet? Het antwoord van deze schrijvers is glashelder. Het gaat om drie factoren. Er moet altijd innovatie zijn en soms moet met bepaalde activiteiten worden gestopt. Er is een rechtsgemeenschap nodig, de ‘rule of law’, een goed rechtssysteem met onder meer bestrijding van corruptie. En – de derde factor – er moeten ‘inclusieve instituties’ zijn, waardoor mensen kunnen delen in de vruchten van de economische ontwikkeling en niet alleen de elites, of het nu kapitalisten of communisten zijn. Deze hoogleraren schreven een nieuwe boek, The Narrow Corridor, in het Nederlands vertaald als Wankel Evenwicht. De eeuwige strijd tussen staat en samenleving. Dit was voor mij 640 bladzijden vakantielectuur. Een fascinerend boek dat overtuigend aangeeft dat de staat in zijn functioneren gebaat is bij een krachtige samenleving. Steeds moet er een zoektocht zijn naar een goede balans en het juiste tegenwicht van maatschappelijke krachten. Zij schetsen het perspectief van de getemde Leviathan, die verre te prefereren valt boven de dictatoriale Leviathan of de afwezige Leviathan.

Corona heeft laten zien hoe belangrijk het is zaken in samenhang te zien. Een zeer ernstig en buitengewoon weerbarstig gezondheidsvraagstuk blijkt alles te maken te hebben met vrije informatievoorziening met samenwerking tussen overheden, medische sector, wetenschap en bedrijven en met solidariteit in de directe leefomgeving, nationaal en internationaal. Ook geopolitieke dimensies zijn in het geding. Afhankelijkheden op mondiale schaal – medisch, technologisch, economisch – zijn duidelijk blootgelegd. Dan blijkt ook hoe kwetsbaar we zijn. Het is fenomenaal hoe snel nieuwe vaccins zijn ontwikkeld, maar tegelijkertijd is het wrang te merken hoe ongelijk de verdeling in de wereld is. Het Verenigd Koninkrijk, Israël en Dubai hadden de zaken voor zichzelf het best geregeld. Westerse landen volgden. Echter grote delen van de wereld – vooral de ontwikkelingslanden – bleven verstoken van de vaccins. Deze ongelijkheid levert grote risico’s op, wat betreft gezondheid, welzijn en economische ontwikkeling. Solidariteit schiet tekort en ethisch gezien kunnen we helemaal niet spreken van ons ‘Gemeenschappelijk huis’. Deze term staat centraal in de Pauselijke encycliek Laudato Si’. Ik vind deze encycliek zeer inspirerend en tegelijkertijd verplichtend. In alle scherpte wordt stil gestaan bij de menselijke wortel van de ecologische crisis. Een integrale ecologie van milieu, economie en maatschappij is nodig. Het gaat om gerechtigheid tussen de generaties, om ecologische bekering. ‘Maak ons leven weer gezond, opdat wij de wereld beschermen en haar niet plunderen, opdat wij schoonheid zaaien en geen vervuiling en verwoesting.’

Van Laudato Si’ is het maar een kleine stap naar de Sustainable Development Goals (SDGs) van de Verenigde Naties. Te midden van alle geopolitieke strijd en puur eigen belang bieden deze 17 doelen een verbindend perspectief om de grote vraagstukken van nu en morgen – klimaatverandering, de noodzaak van een circulaire economie, strijd tegen ongelijkheid – aan te pakken. Gelukkig beginnen velen – overheden, maatschappelijke organisaties, bedrijven, scholen en universiteiten – de SDGs te omarmen. De kernvraag is echter: zijn wij in staat de doelen in 2030 te halen? Ook internationaal merk ik dat steeds scherper de vraag wordt gesteld: ‘Are we on track?’ Nou, dat zijn we niet. Er gebeurt te weinig. Er wordt te veel vastgehouden aan wat er is, aan bestaande belangen, en er wordt te weinig gedacht vanuit toekomstoriëntatie. Er moeten fundamentele keuzes worden gemaakt.

Het doet me denken aan wat Abraham Kuyper zei bij het Sociaal Congres van 1891: ‘Slechts dit ééne is, zal er voor u een sociale quaestie bestaan, noodzakelijk, t.w. dat ge de onhoudbaarheid van den tegenwoordigen toestand inziet, en deze onhoudbaarheid verklaart niet uit bijkomstige oorzaken maar uit een fout in den grondslag zelf van ons maatschappelijk samenleven.’ Architectonische kritiek is nodig op de ‘menschelijke sociëteit zelve’.
Corona, Laudato Si’ en de SDGs laten zien dat zaken in samenhang en integraal moeten worden bezien en dat er alle reden is voor architectonische maatschappijkritiek. De analyses van Acemoglu en Robinson zijn daarbij zeer behulpzaam. Het Prinsjesdag Ontbijt is altijd een uiting geweest van de wil tot morele reflectie. Die reflectie en de dialoog hierover zijn bitter nodig.

2.
Dat brengt ons dan bij punt 2. Mijn tweede vakantieboek had ik sneller uit. Dat kon ook niet anders, want nu ging het om 128 bladzijden. Fred Matser schreef Beyond Us. Een heldere kijk op menselijke waarden en levenswijzen. Een zeer inspirerend betoog en voluit een voorbeeld van morele reflectie. Matser spreekt indringend over het disfunctioneel handelen van de mens en over de opdracht om in dynamische harmonie met de ander en de natuur samen te leven. Hij schrijft: ‘We verzetten ons tegen het verleden door gevoelens van schuld en spijt, tegen de toekomst door angsten, tegen onze diepste gevoelens door dwanggedachten… We zijn altijd bezig iets te bereiken, iets te doen, in plaats van onszelf simpelweg toe te staan om te zijn: gedachten te zijn, gevoelens te zijn, met minder of zelfs helemaal geen verzet. Wij zijn het instrument, een echte zaakvoerder is alleen God.’

Neem dus tijd voor morele reflectie. In het verleden heb ik vaak samengewerkt met de cultuursocioloog Anton Zijderveld. Ik kan me nog herinneren dat hij het decennia geleden al had over onze ‘Staccatocultuur’, een ongedurige cultuur van het voorthollen van de ene ontwikkeling naar de andere, van de ene trend naar de andere, en dat alles zonder rustpunten. Toch heb ik het gevoel dat de onhoudbaarheid van dit voorthollen steeds meer wordt gevoeld. Steeds vaker horen we de vragen zoals: wat is het DNA van onze organisatie, wat zijn onze ‘values’, hoe beantwoorden wij de ‘Why’-vraag. Waar wil je als mens staan, waar wil je als organisatie staan?

Toen ik in 2009 met enkele collega-bewindslieden en de leden van het Innovatieplatform een bezoek bracht aan Japan hebben we daar veel bedrijven bezocht. Bij elk bedrijf viel het me op dat de presentaties steevast begonnen met een verwijzing naar de geschiedenis van het bedrijf, naar de grondleggers en hun familie en vooral naar de waarden die dragend en richtinggevend waren voor het bedrijf. Toen ik dit een keer vertelde bij een internationale conferentie, kwam er na afloop een Japanse hoogleraar, Funabashi Haruo, naar me toe en zei dat hij over die thematiek een boek had geschreven: The Wisdom of Our Ancestors. Applying Age-Old Thought to Contemporary Japanese Business. Er wordt momenteel veel aandacht besteed aan de toekomst van de arbeid in een wereld van artificial intelligence, robotisering en big data en dat is nodig. Een eeuw geleden ging het om Scientific Management van Frederick Winslow Taylor. Ik hield als student Economische en Sociale Geschiedenis aan de VU me daarmee bezig en met Protestants-Christelijke reacties daarop. Tijdens het Tweede Christelijk Sociaal Congres in 1919 werd er kritisch gesproken over de mensvisie achter Taylor’s benadering en nimmer mocht arbeid verworden tot een ‘vleeschen machine’. Oog dus voor morele achtergronden. De totstandkoming van mijn partij, het CDA, en de uitgangspunten Publieke Gerechtigheid, Gespreide Verantwoordelijkheid, Solidariteit en Rentmeesterschap hangen rechtstreeks samen met herbronning: terug naar de inspiratie van de sociale leer van de Room-Katholieke Kerk en het PC-gedachtengoed zoals onder meer verwoord in Souvereiniteit in Eigen Kring. Op basis daarvan kon een nieuw concept van een verantwoordelijke samenleving worden ontwikkeld. Als het in politieke zin tegenzit, en dat kan iedere politieke partij overkomen, is het goed terug te gaan naar de eigen bronnen van inspiratie. Nieuwe wegen, vaste waarden, Zij aan Zij.

Toen Corona uitbrak, was het opvallend hoezeer er oog was voor solidariteit: aandacht voor ouderen en eenzamen, medewerkers in de zorg kregen terecht veel waardering, het besef van de onhoudbaarheid van huidige productie- en consumptiestijlen nam toe, er kwam meer oog voor de kwaliteit van het bestaan en voor goede menselijke betrekkingen. Het kan dus wel, deze reflectie. Helaas is het tij gekeerd: er is veel maatschappelijk chagrijn, eigen belang staat vaak voorop, het gemeenschappelijke lijkt soms ver te zoeken. Corona werpt ons terug op de vraag waar het in het leven ten diepste om gaat, om de verhoudingen tussen mensen onderling – binnen en buiten de landsgrenzen – en de verhouding met de natuur, nu en later. Maatschappelijke kwetsbaarheid neemt toe wanneer men elkaar niet bereikt, langs elkaar heen leeft, het ‘Gemeenschappelijk huis’ uit het oog verliest. Het is nu moeilijk in te schatten wat de precieze maatschappelijke gevolgen van Corona voor de langere termijn zullen zijn, maar dat grondige morele reflectie nodig is, staat wel vast. Kernwaarden zoals naastenliefde, barmhartigheid, open staan voor de ander, oog voor wat kwetsbaar is, zorg voor de Schepping en gerechtigheid mogen traditioneel zijn en eeuwenoud, ze hebben aan actualiteit niets ingeboet en vergen steeds opnieuw invulling en concretisering. In de woorden van oud CNV-voorman en later Vice-President van de Raad van State Ruppert moeten vanuit christelijk-sociale optiek de toestanden en verhoudingen steeds worden gemeten aan de gerechtigheid.

Dan blijkt ook hoe vernieuwend en betekenisvol dergelijke kernwaarden zijn. Jos van Gennip attendeerde mij laatst op een recent verschenen artikel in The New York Times van Matthew Walther, ‘This is why America needs Catholicism’. De schrijver maakt zich zorgen over het politieke discours in de Verenigde Staten en wijst op de inspiratie van de sociale leer van de Rooms-Katholieke Kerk. Die inspiratie is niet nieuw. Franklin D. Roosevelt las, in een tijd van grote fouten van de laissez-fair economie en de bedreigingen van het totalitarisme, met enthousiasme de Pauselijke encyclieken. Walther spreekt zelfs over het perspectief van een ‘revived Christian democracy in the United States’. Zo kan het ook.

Ik voeg hieraan toe dat morele reflectie de wil veronderstelt de dialoog met andere stromingen aan te gaan. Een aantal jaren geleden nodigde Steve Young, de zeer inspirerende Executive Director van de Caux Round Table for Moral Capitalism, me uit voor een conferentie in Thailand waar mensen met zeer verschillende achtergronden – Rooms-Katholiek, Boeddhistisch, Humanistisch, Islamitisch, Protestants-Christelijk, Hindoestaans – gezamenlijk reflecteerden hoe vanuit zeer uiteenlopende tradities kan worden bijgedragen aan de realisatie van de SDGs. Het was buitengewoon stimulerend. Maar dat roept natuurlijk wel de klemmende vraag op wat er nu echt verandert. Het in samenhang en integraal denken en morele reflectie moeten leiden tot geloofwaardige, concrete en meetbare stappen. Met greenwashing of SDG-washing komen we geen stap verder.

3.
Daarmee zijn we aangekomen bij punt 3. Het derde boek van mijn vakantie is van Rob de Wijk. De slag om Europa. Hoe China en Rusland ons continent uit elkaar spelen (381 pagina’s). Een zeer scherpe analyse van geopolitieke ontwikkelingen en alle bedreigingen die daarmee samenhangen. De opvallende conclusie is dat Europa veel sterker is dan vaak wordt gedacht. ‘Sociale vooruitgang, gelijkheidsidealen en het westers geloof in de wetenschap, die tot fenomenale technologische doorbraken leidde, hebben dit allemaal [de adembenemende economische ontwikkeling sinds de industriële revolutie] mogelijk gemaakt. Voor mij is die dynamiek het hart van Europa…die dynamiek heeft ervoor gezorgd dat Europa zich keer op keer opnieuw kon uitvinden.’

Het is goed en nodig dat te midden van alle Euroscepsis of ronduit negativisme over Europa dit geluid klinkt. Want er staat momenteel veel op het spel. Als u mij zou vragen wat mijn beste geopolitieke ervaring was tijdens mijn premierschap, zou ik direct verwijzen naar de G20-bijeenkomst in Londen in maart 2009. We bevonden ons in een zware financiële en economische crisis en het besef bij de G20 was dat we elkaar nodig hadden bij het ontwikkelen van een nieuwe financiële architectuur, dat er een succes moet worden gemaakt van de klimaattop in Kopenhagen later dat jaar en dat de WTO-onderhandelingen binnen een jaar succesvol zouden moeten worden afgerond. Helaas liepen de feitelijke ontwikkelingen nadien anders – de klimaatconferentie in Kopenhagen bijvoorbeeld werd geen succes -, maar het was wel een moment waarop de noodzaak van samenwerking werd gevoeld.

Toen Corona begon, werd de wereld al gekenmerkt door scherpe verdeeldheid: America First tegenover sterk toenemende assertiviteit van China, infiltratie van Rusland op meerdere terreinen, Europa als strijdtoneel van de supermachten met allerlei sancties, tornen aan multilaterale organisaties. Corona heeft een aantal van deze ontwikkelingen verscherpt. Verwijten over en weer, mondkapjesdiplomatie, vergroting van Chinese en Russische invloed in andere delen van de wereld, koppeling van hulpverlening aan verkrijging van grondstoffen. In de Europese Unie staan twee zaken momenteel voorop: de Green Deal en het nastreven van Strategische Autonomie. Het is nodig de geopolitieke strijd van nu te overstijgen. Ik weet, het is uitermate lastig en we moeten niet naïef zijn over de machtspolitieke ontwikkelingen, zeker niet na de recente dramatische ontwikkelingen in Afghanistan. En toch is het nodig te werken aan een perspectief waarin de SDGs en Laudato Si’ concreet en meetbaar worden opgepakt.

Het is hoopgevend wanneer tal van steden werk maken van de realisatie van de SDGs, het is inspirerend dat alle HBO’s in Nederland de SDGs in hun curricula hebben opgenomen en dat alle universiteiten doende zijn zaken rondom de SDGs serieus op te pakken, het is goed dat veel ondernemingen de SDGs omarmen en integreren in de bedrijfsstrategie. Er moet echter nog veel meer gebeuren. Om die reden is het goed dat de Bertelsmann Stiftung landen vergelijkt op hun SDG prestaties, dat landen verplicht zijn vijfjaarlijks te rapporteren over het nakomen van de Parijs-afspraken, dat de betekenis van Integrated Reporting onder accountants snel toeneemt, dat er tools worden ontwikkeld om de eigen SDG-prestaties te meten (MAEX is een voorbeeld), dat de definitie van het Bruto Nationaal Product wordt heroverwogen en dat er meer oog komt voor het brede welvaartsbegrip.

Het zijn allemaal uitingen dat er grote twijfels zijn over de houdbaarheid van de huidige sociaaleconomische ontwikkeling en de moraliteit die daar achter schuil gaat. We zien dat bij het internationale debat over het kapitalisme of de toekomst van de markteconomie. De laatste editie van het World Economic Forum stond in het teken van Stakeholder Capitalism en dat is een ander verhaal dan Shareholder Capitalism. De Nobelprijswinnaar van de economie Joseph Stiglitz heeft het in zijn boek People, Power and Profits over ‘Progressive Capitalism for an Age of Discontent’. De Caux Round Table blijft hameren op Moral Capitalism en Raj Sisodia en anderen pleiten voor Conscious Capitalism. We horen over Responsible Capitalism en Inclusive Capitalism. Natuurlijk, er zijn veel verschillen tussen deze benaderingen, maar het gaat altijd over lange termijn denken, de belangen van álle stakeholders en de samenhang tussen én economische, én sociale én ecologische ontwikkeling. Met VU-hoogleraar Govert Buijs en vele anderen zijn wij bezig met een project over de toekomst van de markteconomie in Europa. Een project dat begon met een startdocument, 10 dialogen tussen economen, rapporten van jonge economen, een essay contest, overleg met de politiek-wetenschappelijke bureaus. Dit alles vanuit de overtuiging dat nieuwe perspectieven geboden zijn en dat er veel meer oog moet zijn voor de well-being economy, een inclusieve en duurzame markteconomie. Dit najaar hopen wij het rapport te publiceren en ik hoop dat ook u hierover wilt meedenken. De belangstelling voor dit project neemt toe, bijvoorbeeld in De Volkskrant waar columnist. Bert Wagendorp het over mij had als ’de Zeeuwse Che Guevara’.

‘Terug naar het Nieuwe’. Daarover gaat het vandaag. Al weer geruime tijd geleden stelde Peter Drucker dat verantwoordelijkheid hét richtinggevende principe zou worden in de kennissamenleving van de 21e eeuw. Hij ging terug naar een klassiek begrip dat voluit actueel is. Ik deel deze opvatting. Tijdens het Christelijk-Sociaal Congres van 1991 werden pleidooien gehouden voor een transitie van functionele verantwoordelijkheid naar substantiële verantwoordelijkheid. Corona en alle andere grote vraagstukken die daar achter schuil gaan werpen ons terug op waar het ten diepste in het leven op aankomt: laat niemand achter, heb oog voor de Schepping en verleg de focus van ik en nu naar wij en later. Maak van de SDGs en Laudato Si’ een realiteit. Zet de SDGs centraal in het beleid, ook in een nieuw regeerakkoord, kies voor heldere acties en maak zaken meetbaar. Overstijg politiek gekrakeel en stel onze toekomst voorop. Luister naar de stem van jonge generaties. Investeer in multilaterale aanpak en steun multilaterale organisaties. Herdefinieer de positie van Europa en geef Europa een ziel. Kies radicaal voor een sociaalecologische markteconomie en zorg voor instrumenten die deze perspectieven dichterbij brengen, in het overheidsbeleid, in de strategie van ondernemingen en in rol van de civil society. Geef concreet invulling aan lange termijn waarde creatie, aan ESG-criteria en het brede welvaartsbegrip. En beschouw al deze zaken niet louter als beleidsinstrumentele vragen maar juist ook als morele vragen. Bij die opdracht staan we niet met lege handen. In de woorden van Johannes (14:27): ‘Vrede laat Ik u, mijn vrede geef Ik u; niet gelijk de wereld die geeft, geef Ik hem u. Uw hart worde niet ontroerd of versaagd.’

Jan Peter Balkende is voormalig Minister-President (2002-2010) en hoogleraar aan de Erasmusuniversiteit Rotterdam. Hij is lid van de Club de Madrid, Externe Senior Adviseur voor Ernst & Young, Associate Partner bij Hague Corporate Affairs, Voorzitter van de Dutch Sustainable Growth Coalition, en voorzitter van stichting Noaber.

‘Back to the New’: Responsibility as guiding principle in the 21st century

By Jan Peter Balkenende

This Prince’s Day Breakfast, a moment of reflection which precedes the start of the new parliamentary year in the Netherlands, focuses on the theme ‘Back to the New’. We are confronted daily with the consequences of the pandemic, what lessons have we learned, what is new, what needs to be changed and what is the connection with the much bigger issues that lie behind Corona? For me, the theme ‘Back to the New’ is associated with responsibility as a guiding principle in the 21st century. I elaborate this in three points: 1. Think in a coherent and integral way and always opt for architectural social criticism, 2. Always ensure moral reflection and be open to dialogue and 3. Take credible, concrete and measurable steps. This last point also addresses the future of the market economy. The holiday season is over and maybe you, like me, have been inspired by several books.

1.
That brings us to point 1. If you have heard me before, it cannot have escaped your notice that I regularly refer to the book Why Nations Fail. The Origins of Power, Prosperity, and Poverty by American professors Acemoglu and Robinson. A beautiful book about 3000 years of world history with the central question: when are countries successful and when not? The answer from these writers is crystal clear. It involves three factors. There must always be innovation and sometimes certain activities have to be stopped. A legal community is needed, the ‘rule of law’, a good legal system including the fight against corruption. And – the third factor – there must be “inclusive institutions” through which people can share in the fruits of economic development and not just the elites, be they capitalists or communists. These professors wrote a new book, The Narrow Corridor. States, Societies, and the Fate of Liberty. This was 576 pages of holiday literature for me. A fascinating book that convincingly indicates that the functioning of the state benefits from a powerful society. There must always be a search for a good balance and the right counterbalance of social forces. They sketch the perspective of the tamed Leviathan, who is far preferable to the dictatorial Leviathan or the absent Leviathan.

Corona has shown how important it is to see things in context. A very serious and extremely unruly health issue appears to have everything to do with the free provision of information, with cooperation between governments, the medical sector, science and companies and with solidarity in the immediate living environment, nationally and internationally. Geopolitical dimensions are also at stake. Dependencies on a global scale – medical, technological, economic – are clearly exposed. It also shows how vulnerable we are. It is phenomenal how quickly new vaccines have been developed, but at the same time it is bitter to notice how unequal the distribution in the world is. The United Kingdom, Israel and Dubai had best arranged things for themselves. Western countries followed. However, large parts of the world – especially the developing countries – have been deprived of the vaccines. This inequality poses major risks in terms of health, well-being and economic development. Solidarity falls short and from an ethical point of view we cannot speak of our ‘Common Home’ at all. This term is central to the Papal encyclical Laudato Si’. I find this encyclical very inspiring and at the same time obligatory. The focus is on the human root of the ecological crisis. An integral ecology of the environment, economy and society is needed. It is about intergenerational justice, about ecological conversion. “Restore our lives, that we may protect the world and not plunder it, that we sow beauty and not pollution and destruction.”

It is only a small step from Laudato Si’ to the Sustainable Development Goals (SDGs) of the United Nations. Amid all the geopolitical struggles and pure self-interest, these 17 goals offer a unifying perspective to tackle the major issues of today and tomorrow – climate change, the need for a circular economy, fight against inequality. Fortunately, many – governments, civil society, businesses, schools and universities – are beginning to embrace the SDGs. The key question, however, is: will we be able to achieve the goals by 2030? Internationally, too, I notice that the question is increasingly being asked: ‘Are we on track?’ Well, we are not. Too little is happening. There is too much adherence to existing interests, and too little thinking is done from a future orientation. Fundamental choices have to be made.

It reminds me of what Dr. Abraham Kuyper – the founder of the Anti-Revolutionary Party, the Free University and the Reformed Churches of the Netherlands and later Prime Minister – said at the Social Congress of 1891: ‘If there exists a social question for you, it is necessary that you see the untenability of the present situation, and this untenability is explained not by secondary causes, but by an error in the very foundation of our social coexistence.’ Architectural criticism is necessary of the ‘human society itself’.

Corona, Laudato Si’ and the SDGs show that matters must be viewed in context and integrally and that there is every reason for architectural social criticism. Acemoglu and Robinson’s analyzes are very helpful in this regard. The Prince’s Day Breakfast has always been an expression of the will to moral reflection. That reflection and the dialogue about it are desperately needed.

2.
That brings us to point 2. I finished my second holiday book faster. There was no other way, because now it was 128 pages. Fred Matser wrote Beyond Us. A Clear View on Human Values and Ways of Life. A very inspiring book and a full example of moral reflection. Matser speaks penetratingly about the dysfunctional behavior of humans and about the task of living together in dynamic harmony with the other and with nature. He writes: “We resist the past through feelings of guilt and regret, the future through fears, our innermost feelings through obsessions… We are always trying to achieve something, to do something, instead of simply allowing ourselves to be: to be thoughts, to be feelings, with less or no resistance at all. We are the instrument, a real manager is only God.”

So take time for moral reflection. In the past I have often collaborated with cultural sociologist Anton Zijderveld. I can still remember that decades ago he talked about our ‘Staccato Culture’, a restless culture of running from one development to another, from one trend to another, and all without resting points. Yet I have the feeling that the untenability of this rushing on is being felt more and more. More and more often we hear questions such as: what is the DNA of our organization, what are our ‘values’, how do we answer the ‘Why’ question. Where do you want to be as a person, where do you want to be as an organization?

When I visited Japan in 2009 with some fellow ministers and the members of the Innovation Platform, we visited many companies there. In every company I noticed that the presentations invariably started with a reference to the history of the company, to the founders and their families and especially to the values that supported and guided the company. Once, when I mentioned this at an international conference, a Japanese professor, Funabashi Haruo, came up to me afterwards and said that he had written a book on the subject: The Wisdom of Our Ancestors. Applying Age-Old Thought to Contemporary Japanese Business. A lot of attention is currently being paid to the future of work in a world of artificial intelligence, robotization and big data, and that is necessary. A century ago it was Frederick Winslow Taylor’s Scientific Management. As a student of Economic and Social History at the Free University, I was concerned with this and Protestant-Christian responses to it. During the Second Christian Social Congress in 1919, there was critical discussion about the human vision behind Taylor’s approach and work should never become a ‘meat machine’. So keep an eye out for moral backgrounds. The establishment of my party, the CDA, and the principles of Public Justice, Differentiated Responsibility, Solidarity and Stewardship are directly related to resourcing: back to the inspiration of the social teachings of the Roman Catholic Church and Protestant Christian ideas such as expressed in Sphere Sovereignty. On this basis, a new concept of a responsible society could be developed. If things are going against you in a political sense, and that can happen to any political party, it is good to go back to your own sources of inspiration. New ways, fixed values, Side by Side.

When Corona broke out, it was striking how much attention was paid to solidarity: attention to the elderly and the lonely, employees in care were rightly appreciated, awareness of the unsustainability of current production and consumption styles increased, more attention was paid to quality of life and for good human relations. So it is possible, this reflection. Unfortunately, the tide has turned: there is a lot of social chagrin, self-interest often comes first, what is common sometimes seems far-fetched. Corona throws us back to the question of what life is most deeply about, the relationships between people – within and beyond national borders – and the relationship with nature, now and later. Social vulnerability increases when people do not reach each other, live past each other, lose sight of the ‘Common Home’. It is now difficult to estimate what the exact social consequences of Corona will be in the longer term, but it is certain that thorough moral reflection is necessary. Core values such as charity, mercy, being open to others, an eye for what is vulnerable, care for Creation and justice may be traditional and centuries old, they have not lost any of their topicality and require new interpretation and realization. In the words of the former leader of the Christian trade union movement CNV and later Vice-President of the Council of State Ruppert, situations and relationships must always be measured against justice from a Christian-social perspective.

It also shows how innovative and meaningful such core values are. Former Dutch senator Jos van Gennip recently drew my attention to a recently published article in The New York Times by Matthew Walther, ‘This is why America needs Catholicism’. The writer is concerned about the political discourse in the United States and points to the inspiration of the social teachings of the Roman Catholic Church. That inspiration is not new. Franklin D. Roosevelt, at a time of great mistakes of laissez-fair economics and the threats of totalitarianism, read the Papal encyclicals with enthusiasm. Walther even speaks of the perspective of a ‘revived Christian democracy in the United States’.

I would add that moral reflection presupposes the will to enter into a dialogue with other currents. Several years ago, Steve Young, the very inspiring Executive Director of the Caux Round Table for Moral Capitalism, invited me to a conference in Thailand where people from very different backgrounds – Roman Catholic, Buddhist, Humanist, Islamic, Protestant Christian, Hindustani – jointly reflected on how very diverse traditions can contribute to the realization of the SDGs. It was extremely stimulating. But that naturally raises the pressing question of what is really changing. Cohesive and integrated thinking and moral reflection should lead to credible, concrete and measurable steps. We don’t get any further with greenwashing or SDG washing.

3.
This brings us to point 3. The third book of my holiday is written by Rob de Wijk: The Battle for Europe. How China and Russia are Playing our Continent Apart (381 pages). A very sharp analysis of geopolitical developments and all related threats. The striking conclusion is that Europe is much stronger than is often thought. “Social progress, equality ideals and the Western belief in science, which led to phenomenal technological breakthroughs, have all made this [the breathtaking economic development since the industrial revolution] possible. For me, that dynamism is the heart of Europe…that dynamism has allowed Europe to reinvent itself time and time again.”

It is good and necessary that in the midst of all the Euroscepticism or downright negativism about Europe this sound can be heard. Because there is a lot at stake right now. If you were to ask me what my best geopolitical experience was during my premiership I would refer directly to the G20 meeting in London in March 2009. We were in a deep financial and economic crisis and at this G20 meeting Heads of Government realized was that we needed each other in developing a new financial architecture, that the Copenhagen climate summit should be made a success later that year and that the WTO negotiations should be successfully concluded within a year. Unfortunately, the actual developments subsequently took a different turn – the climate conference in Copenhagen, for example, was not a success – but it was a moment when the need for cooperation was felt.

When Corona started, the world was already marked by sharp divisions: America First against the sharply increasing assertiveness of China, infiltration by Russia in several areas, Europe as the battleground of the superpowers with all kinds of sanctions, and interfering with multilateral organizations. Corona has exacerbated some of these developments. Reproaching both sides, mask diplomacy, increasing Chinese and Russian influence in other parts of the world, linking aid to the procurement of raw materials. Two things are currently paramount in the European Union: the Green Deal and the pursuit of Strategic Autonomy. It is necessary to transcend the geopolitical struggle of today. I know it is extremely difficult and we should not be naive about the power politics developments, especially after the recent dramatic developments in Afghanistan. And yet it is necessary to work on a perspective in which the SDGs and Laudato Si’ are tackled in a concrete and measurable way.

It is encouraging when many cities are working towards the realization of the SDGs. It is inspiring that all Universities of Applied Sciences in the Netherlands have included the SDGs in their curricula and that all universities are taking things seriously around the SDGs. It is good that many companies are embracing the SDGs and integrating them into their business strategy. However, much more needs to be done. That is why it is good that the Bertelsmann Foundation compares countries on their SDG performance, that countries are obliged to report every five years on the fulfillment of the Paris agreements, that the significance of Integrated Reporting among accountants is increasing rapidly, that tools are being developed to measure its own SDG performance (the MAEX organization is a good example), that the definition of the Gross National Product is reconsidered and that more attention is paid to the broad concept of prosperity (‘well being’).

These are all expressions of serious doubts about the sustainability of current socio-economic development and the morality that lies behind it. We see this in the international debate about capitalism or the future of the market economy. The last edition of the World Economic Forum focused on Stakeholder Capitalism, which is a different story than Shareholder Capitalism. The Nobel laureate of economics Joseph Stiglitz talks in his book People, Power and Profits about ‘Progressive Capitalism for an Age of Discontent’. The Caux Round Table continues to hammer on Moral Capitalism and Raj Sisodia and others advocate Conscious Capitalism. We hear about Responsible Capitalism and Inclusive Capitalism. Of course, there are many differences between these approaches, but it is always about long-term thinking, the interests of all stakeholders and the connection between economic, social and ecological development. Together with Free University professor Govert Buijs and many others, we are working on a project about the future of the market economy in Europe. A project that started with a starting document, ten dialogues between economists, reports by young economists, an essay contest, consultation with the political science bureaus. All this based on the conviction that new perspectives are required and that much more attention should be paid to the well-being economy, an inclusive and sustainable market economy. We hope to publish the report later this year and I hope that you will also contribute ideas.

“Back to the New”. That’s what today is about. Some time ago, Peter Drucker argued that responsibility would become the guiding principle in the knowledge society of the 21st century. He went back to a classic concept that is fully current. I share this view. At the 1991 Christian Social Congress in The Netherlands pleas were made for a transition from functional responsibility to substantial responsibility. Corona and all the other big issues that lie behind it throw us back to what matters most deeply in life: leave no one behind, have an eye for Creation and shift the focus from ‘me and now’ to ‘us and later’. Make the SDGs and Laudato Si’ a reality. Place the SDGs at the heart of policy, including in a new coalition agreement, opt for clear actions and make things measurable. Go beyond political squabbles and put our future first. Listen to the voice of young generations. Invest in a multilateral approach and support multilateral organisations. Redefine the position of Europe and give Europe a soul. Choose radically for a socio-ecological market economy and provide instruments that bring these perspectives closer, in government policy, in the strategy of companies and in the role of civil society. Give concrete substance to long-term value creation, to ESG criteria and the broad concept of prosperity. And consider all these matters not merely as policy-instrumental questions, but also as moral questions. We are not empty-handed in this assignment. I am thinking in particular of the words in the Gospel of John (14:27): “I leave peace with you; I give my peace to you: not as the world gives do I give to you. Let not your heart be troubled, neither let it fear.”

Prof.dr. Jan Peter Balkenende
Prime Minister of the Kingdom of the Netherlands (2002-2010), Professor at Erasmus University Rotterdam, Member of the Club de Madrid, External Senior Advisor to EY, Associate Partner at Hague Corporate Affairs, Chairman Dutch Sustainable Growth Coalition, Chairman Noaber Foundation

September 17, 2021