Hoe kunnen geloofsgemeenschappen met hun financiële beleid bijdragen aan de zorg voor de aarde, ons gemeenschappelijk huis? Deze vraag stond centraal tijdens de oecumenische studiemiddag ‘Van financiële keuzes naar zorg voor de schepping’. De studiemiddag werd georganiseerd door KNR, Protestantse Kerk in Nederland, de Laudato Si' alliantie en Socires.
In 2015 verscheen de encycliek Laudato Si’, waarin paus Franciscus oproept tot een nieuwe benadering van onze omgang met de aarde. Deze oecumenische studiemiddag stond stil bij de betekenis van deze oproep voor het financieel beleid van geloofsgemeenschappen. Ruim 50 bezoekers uit caritas instellingen, kloostergemeenschappen, parochies en protestantse gemeenten, werden verwelkomd in de R. K. Parochie De Emmausganger in Rotterdam.
De situatie van de deelnemers is heel verschillend. Peter Driessen (diaken in de Christus Triomfatorkerk in Den haag): “Wij hebben te maken met een heel diverse en mondige gemeente. Het gaat bij ons van Extinction Rebellion tot barbecue. Gelukkig hebben wij een goede sfeer, waarin ruimte is om in gesprek te gaan.” Sjerp Weima (Protestantse Gemeente in Houten): “Het lijkt helemaal niet te leven bij ons. Terwijl het een heel belangrijk onderwerp is. Ik hoop hier praktische handvatten te vinden, maar ook een theologische onderbouwing en tips over hoe je hierover met je gemeente in gesprek gaat.”
Waarvoor hebben we geld?
De eerste spreker van de middag, Carmody Grey (bijzonder hoogleraar Integrale Ecologie, Laudato Si’-Instituut, Radboud Universiteit) begint haar verhaal met de vraag ‘Waar is financiering voor bedoeld?’ In de zaal blijft het stil. Ze vertelt, dat ze deze vraag ooit stelde aan een groep bankiers en investeerders. Je zou zeggen: DE experts op het gebied van financiering. Toch bleek die vraag niet zo makkelijk te beantwoorden. De aanwezigen begonnen ongemakkelijk op hun stoel te wiebelen en kwamen niet verder dan een twijfelachtig: “To make more money?”
“Het is niet zo gek dat bankiers en investeerders deze vraag niet kunnen beantwoorden.” gaat Grey verder. “Het is een existentiële, theologische vraag. De vraag waar financiering voor bedoeld is, kunnen we alleen beantwoorden, door eerst na te denken over wie we zijn, wat onze relatie is tot alles wat leeft en wat onze rol is in dit geheel. Zelfs een aan de buitenkant nobele term als ‘duurzaam beleggen’ (sustainable) is een leeg begrip, als je niet weet wat je wilt behouden (to sustain). Maar op dit moment heeft de financiële wereld helemaal geen antwoord op deze vraag. Toch hebben ‘tech’ en ‘finance’ op dit moment een disproportioneel grote macht in de wereld, waar het om financiering gaat. Ze manipuleren ons met een rookgordijn van sporadische filantropie en loze beloften. Kerkelijke investeerders moeten hier doorheen prikken en een serieuze poging nodig doen om bij te dragen aan de bloei en de gemeenschap van Gods hele schepping.”
Van wie kunnen we leren?
Maar hoe doe je dat dan? Mgr. Dr. Hans van den Hende (Bisschop bisdom van Rotterdam) en Kees Gootjes (directeur De Nieuwe Beurskoers) de andere sprekers vanmiddag, geven voorbeelden van hoe de kerk in de geschiedenis in actie is gekomen tegen roofbouw. Zo pleitte Antonius van Palua er in de middeleeuwen voor om rijken die armen uitbuitten geen kerkelijke begrafenis te geven. Rond 1600 waren het de doopsgezinden die hun investering weghaalden bij de VOC, toen de ‘Heren XVII’ ook na gesprekken met de doopsgezinde investeerders, weigerden te stoppen met actieve oorlogsvoering overzee. Begin 1900 maakte Edmund Dene Morel de misstanden achter de handel met Congo zichtbaar, dankzij een groot netwerk van zendelingen, wiens ooggetuigenverslagen en foto’s de publieke opinie om deden slaan.
Wat kunnen we doen?
Kees Gootjes: “Ook nu veranderen bedrijven hun beleid over het algemeen niet vanzelf. Kerken kunnen in actie komen door hun stem te laten horen en kritisch te zijn op banken en beleggers. In de Bijbel lezen we over het jubeljaar, waarbij schulden worden kwijtgescholden, land wordt teruggegeven en slaven worden vrijgelaten. Een belangrijke correctie in een wereld waarin mensen geneigd zijn hun bezit te vergroten ten koste van de aarde en elkaar. De kerkelijke stem is nodig en de kerk heeft de kracht om invloed uit te oefenen, zeker als de krachten worden gebundeld. ”
Carmody Grey: “Volgens de Laudato Si Encycliek kunnen we alleen bestaan binnen onze relatie met God, de aarde en elkaar. Binnen een gedeelde ‘oikos’ van de schepping: ons gemeenschappelijke huis. God stuurt Zijn Geest in de wereld, om heelheid te brengen. Zijn Geest strekt zich uit om Gods hele schepping in gemeenschap te laten bloeien. Laat de inzet van je vermogen in lijn zijn met deze beweging. Gods schepselen zijn onze enige echte stakeholders. Kerken moeten hun vermogen niet vastzetten of alleen maar inzetten om het hoofd te bieden aan een onzekere toekomst, zonder echt doel. Vermogen moet worden gebruikt in lijn met Gods missie: de wereld redden.”
Hoe ver willen we gaan?
Jan Hein Blom (Orde van de Karmelieten): “We kunnen een voorbeeld nemen aan Mohammed Yunus (winnaar Nobelprijs voor de vrede), die vele kleine bedragen leende aan mensen die wilden ondernemen. Naderhand bleek zijn ‘Grameen Bank’ zeer succesvol. Het ligt voor de hand om dit soort voorbeelden verder te onderzoeken en zelf initiatief te nemen. Als we ons eigen speelveld zoeken kunnen we onze eigen wedstrijd spelen. Het is nodig en het kan.”
Koert Janssen (portefeuillemanager beleggingen bij de PKN): “We zijn het vaak wel eens dat het duurzamer moet, maar tegelijkertijd mag het niks kosten. Het wordt pas echt spannend als je durft te vragen: zijn we bereid om concessies te doen aan rendement of meer risico te nemen? Durven ons geld werkelijk te besteden? Dat is spannend, maar dit gesprek moeten we wel voeren.”