Als één ding duidelijk wordt tijdens het symposium Groene Geloofsrituelen, is het de behoefte daaraan. Op maandagavond 10 maart 2025 zit de Lutherse Kerk in Utrecht vol. Verschillende deskundigen vertellen over de rol en betekenis van rituelen en ook is er ruimte om samen deel te nemen aan oude en nieuwe rituelen.
Rituelen bieden ruimte voor verandering
“Wat je doet, als je echt niet weet wat je moet doen… dàt is een ritueel”, leidt theoloog Erik Borgman de avond in. Hij betoogt dat de ecologische crisis niet voortkomt uit een gebrek aan kennis, maar een gevolg is van de hedendaagse verhouding tot de wereld waarvan wij deel uitmaken. Volgens Borgman zou het in tijden van ecologische crisis ten diepste moeten gaan om een ‘ecologische bekering’: een verandering in de verhouding en omgang met de wereld om ons heen. Rituelen spelen hierbij een rol. “Rituelen creëren een ruimte van ontvankelijkheid, in het ritueel dient zich een nieuwe omgang met natuur en wereld aan.” Borgman contrasteert de moderne verhouding met die binnen de katholieke liturgie: “In de liturgie wordt de wereld beleefd als in haar materialiteit intrinsiek van betekenis en waardevol. Volgens het moderne wereldbeeld is de wereld daarentegen betekenisloos en krijgt zij betekenis door het gebruik dat mensen van haar maken.”
Verbinden, vertragen, vergeven
Na de inleiding gaan de panelleden met elkaar in gesprek onder leiding van moderator Daan Savert. Hans Alma, hoogleraar geestelijke zorg aan de Vrije Universiteit, brengt een humanistisch perspectief in. Dat kan doen vermoeden dat zij de mens centraal stelt, maar – zoals ze zelf zegt – de mens staat niet boven de natuur maar is daar integraal onderdeel van. Rituelen helpen om ons opnieuw te verbinden met de natuur. Alma: “De kern van rituelen is dat ze vertragen en iets tegenover het alomtegenwoordige, moderne functionele denken zetten.” Hoogleraar Jan van der Stoep (WUR) ziet dat we uit een rijke Christelijke traditie kunnen putten voor inspiratie in deze tijd en de ecologische crisis. Zo reikt het Christendom verschillende vergevings- en dankbaarheidsrituelen aan, zoals het welbekende dankmoment voor het eten - ook dat is een moment waarop we even een andere verhouding tot de wereld aannemen. Theoloog Rikko Voorberg werkt met nieuwe rituelen. Hij vertelt over de glazen kas die in een aantal steden heeft gestaan, waar mensen terecht konden om een kaarsje aan te steken. Hij merkt dat daar veel behoefte aan is; duizenden mensen kwamen hieropaf. Hij ziet dit als een mooi voorbeeld waarin wat van oudsher binnen de kerk gebeurt, in deze tijd ook buiten de kerk van betekenis kan zijn. Voorberg: “Door zulk soort neutrale ruimtes voor rituelen te creëren, kunnen we gemeenschap vormen zonder moralisering of functionele doelen.”
Oude en nieuwe rituelen in de praktijk
Na de pauze is er gelegenheid om de rituelen ook echt te gaan oefenen. Er is samenzang onder leiding van universitair docent en musicus Hanna Rijken. Lysanne van de Kamp, werkzaam bij Micha Nederland en auteur van het boek ‘Scheppings(t)rouw’ moedigt mensen aan bij elkaar een askruisje te plaatsen. Vervolgens kunnen mensen op een strook stof iets schrijven over wat hen persoonlijk raakt - rouw of vreugdevol - rondom de natuur. Die repen stof komen allemaal in een houten boom te hangen, als een treurwilg.
Wil je meer lezen over groene rituelen? Rondom het symposium publiceerden Trouw, Nederlands Dagblad en Katholiek Nieuwsblad erover.
Het symposium Groene Geloofsrituelen werd georganiseerd in samenwerking tussen Groene Kerken, de Laudato Si’ Alliantie en Socires. Binnen het Socires-programma Structuren van Zingeving onderzoeken wij waar nieuwe vormen en motieven van samenzijn en gemeenschap ontstaan, hoe die functioneren en wat dit kan betekenen voor oude maatschappelijke verbanden.