In memoriam: Ruud Lubbers en Socires (1 maart 2000)

In memoriam door Jos van Gennip

Als op 1 maart 2000 Socires statutair van start is gegaan, dan is al twee à drie jaar van tevoren het idee daarachter gerijpt. Was een aparte denktank of dialoogplatform geen doublure van het bestaande Wetenschappelijk Instituut voor het CDA? En kwam dat ook niet tot uitdrukking in personele unies, van de voorzitter tot de bestuursleden Trudy Blokdijk en Henk Vroom. Doelstelling en bestuurssamenstelling leken een – overbodige – doublure te scheppen. Of misschien nog erger: kwam er een concurrent van het W.I. voor het CDA, waar Ruud Lubbers zo bij betrokken was en waarvan hij tussen 1995 en 1999 het voorzitterschap bekleedde?

Al in die incubatietijd steunde Lubbers daadkrachtig wél de totstandkoming van ons instituut dat zo de schijn tegen had. Met ideeën, met woorden naar buiten toe en met een verrassend persoonlijk engagement.

Lubbers volgde de redenering van de bestuurders en andere initiatiefnemers dat er wel degelijk bestaansgrond was voor een onafhankelijke denktank die zich baseerde op het christelijk-sociaal denken en dat die een eigen lange termijnagenda zou kunnen ontwikkelen los van de nieuwe vragen waar het W.I. mee werd geconfronteerd, namelijk die van herstel en heroriëntatie van de christen-democratie. Hij deelde de waarneming dat er binnen en buiten de christen-democratie een grote behoefte was aan reflectie en gesprek over de hedendaagse vertaling van het christelijk-sociaal denken in oplossingsrichtingen bij de grote maatschappelijke uitdagingen. Steeds duidelijker bleek ook dat bij mensen buiten de partij en ook van buiten de christelijke traditie nieuwsgierigheid groeide over de potentie van dat alternatieve denken. En tezelfdertijd kon niet ontkend worden dat binnen de christen-democratie krachten die in de reflectie daarop geen heil meer zagen en er zelfs afstand van wilden nemen groeiden, en die afstand van ‘’het traditionele gedachtegoed’’ als een reddingsboei zagen voor een partij die anders in de golf van de secularisering toch gedoemd was om te verdrinken. Ruud besefte dat dat tegengeluid nodig was tezamen met het behoud van de inspiratiebronnen. Voor het CDA werd daarom mede door zijn stimulering een poging ondernomen om te komen tot ‘’Nieuwe Wegen, Vaste Waarden’’, maar “voor alle mensen van goede wil” vond dat zijn neerslag in het concept van de “verantwoordelijke samenleving”, dus Societas et Responsibilitas. Dat idee, lokaal, nationaal, Europees en internationaal lag Ruud na aan het hart. Het was al in de tachtiger jaren zíjn antwoord geweest op het cynisme van Margaret Thatcher in haar uitspraak: “there’s no such thing as society”. Dat tegengeluid werd nog meer nodig, ook in eigen kring, toen na 1989 burgers, politiek, bedrijfsleven en zelfs publieke opinie de reductie van de samenleving accepteerden tot de drieslag individu – markt – “een beetje” overheid. Waar was die vierde factor, die van de samenleving, die een maatschappij echt humaan kon maken. Ver te zoeken, soms ook in eigen kring, waar privatisering en afrekening het laatste referentiepunt leken en ook maatschappelijke dienstverlening van zorg tot onderwijs gereduceerd werd tot product en cliënt.

De inzet van Socires kreeg op alle fronten zijn steun, van de assistentie aan het Christelijk-Sociaal Congres en zijn leden, tot de programma’s van Binding en sociale vernieuwing, en de inzet die te maken had met “humanisering van de globalisering”.

En in de laatste jaren heel speciaal in onze programma’s rond Finance and the Common Good, over financiën en ethiek in die juist te herstellen relatie, en vooral rond Laudato Si, de Encycliek die als een balsem in die moeilijke periode van 2016 hem nog werd aangereikt. Zijn inzet voor Socires viel meer en meer samen met die voor het mede door hem opgerichte Worldconnectorsprogramma, met het Earth Charter en op het laatst ook onze inzet om de Schaepmandag een nieuwe duiding en nieuwe functie te geven. Op 9 april 2016 was het daar eigenlijk zijn laatste publieke optreden. Met een geïmproviseerd getuigenis voor een volle zaal In Tubbergen, waar hij bekende wat hem eigenlijk dreef. Die onuitwisbare driehoek geloof – wetenschap – maatschappelijk engagement. De zaal voelde dat hier zonder dat het uitgesproken werd een testament, zijn testament werd afgegeven. Het bleef een tijdje stil toen hij was uitgesproken. En toen ging hij naar huis, om nergens meer te verschijnen, hoe pijnlijk ook, bijvoorbeeld bij de komst van Kardinaal Turkson op het 125-jarig bestaan van het Christelijk-Sociaal Congres. Hij was er zo graag bij geweest, ook omdat dat CSC waarmee hij een stuk vergroeid was, het thema “De Kracht van Verbondenheid” centraal stelde, een thema dat hij een nieuwe duiding gaf door ook de band te leggen met schepping en milieu. Díe diepere dimensie van zijn persoonlijkheid, die onder kwalificaties als “no nonsense” en pragmatisme onderbelicht is gebleven, werd op een uitzonderlijke wijze vertaald in zijn betrokkenheid, zijn adviezen, ja ook zijn meedenken met ons werk. Maar eigenlijk kregen ze wel een verborgen erkenning juist in die Encycliek Laudato Si met die bevrijdende passage van roeping “Laat onze tijd de geschiedenis ingaan als het tijdperk van de omslag naar een nieuwe eerbied voor het leven, de vastbeslotenheid om duurzame ontwikkeling te realiseren, een intensivering van de strijd voor gerechtigheid en vrede en de vreugdevolle viering van het leven”. Pauselijke woorden en een wel zeer indringende oproep, en die ontleend was aan het Handvest van de Aarde; de passage naar voren gehaald, waarin iedereen de hand van de coauteur Lubbers herkende.

Ruud heeft ons en Socires in de lijn van Augustinus de boodschap en de agenda meegegeven om van de tijden te maken wat er van ons gevraagd wordt, want “wij zijn de tijden”. In deze zin een tijdperk van omslag naar eerbied, vastbeslotenheid, gerechtigheid en vrede en daar in dankbaarheid het hoofd voor te buigen.

Lubbers is heen gegaan, met de overtuiging zoals die neergelegd werd in een boek van Schillebeeckx dat hij toegaat naar “Hem die aan de einder wenkt”. Die einder is nu bereikt in een leven hier dat door die drieslag geloof – wetenschap – maatschappelijk engagement getekend is en waarvoor Socires hem bijzonder veel dank verschuldigd is.

Mr. Jos van Gennip is oprichter van Socires en adviseur.